آگاهی و تسلط بر ساختار رساله دکتری برای نوشتن آن امری ضروری است و دانشجویان این مقطع تحصیلی با انجام رساله دکتری و ارائه آن موفق به کسب مدرکشان خواهند شد. بر همین اساس ما در این مطلب سعی می‌کنیم ساختار رساله دکتری را تشریح و فصول مختلف آن را معرفی کنیم.
رساله چیست؟
رساله دکتری یا تز، پروژه تحقیقاتی دانشجویان دکتری درباره موضوعی مرتبط با رشته و گرایش تحصیلی‌شان است که از مهمترین واحدهای درسی این مقطع دانشگاهی است. دانشجویان این دوره با نگارش رساله دکتری باید به بررسی موضوع یا سوالی مهم در مورد یکی از مسائل رشته تحصیلی‌شان بپردازند و با پژوهش و تجزیه و تحلیل علمی و مستند درباره آن به نظریات منطقی و پاسخی موثق برسند و در جلسه دفاع از رساله‌شان آن را استدلال و برای هیات داوران تشریح کنند تا آنها را قانع کنند و موفق به کسب نمره قبولی و دریافت مدرک دکتری شوند. به عبارت دیگر، نوشتن رساله دکتری قوی و دفاع موفق از آن، شرط اصلی اخذ مدرک دکتری در دانشگاه است، به همین دلیل شناخت کامل ساختار رساله دکتری و دانستن نکات کلیدی پیش از آغاز نگارش آن بسیار مهم است.
ساختار رساله دکتری
ساختار رساله دکتری بر پنج فصل بنا شده است که به ترتیب عبارتاند از:
صفحات ابتدایی
در صفحات ابتدایی رساله پس از جلد، به ترتیب، صفحه بسم الله، صفحه عنوان رساله کاملا همشکل جلد و سپس صفحه اصالت و مالکیت رساله شامل نام دانشجو، مقطع، نام استادان و نام دانشگاه قرار می‌گیرد. صفحات تقدیم و سپاسگزاری و چکیده‌ای از رساله، که حداکثر یک صفحه 300 کلمه‌ای را به آن اختصاص می‌دهند، برگه‌ای بعدی رساله را تشکیل می‌دهند. در چکیده باید هدف پژوهش و خلاصه روش تحقیق و نتایج آن بیان شود و سه تا پنج واژه کلیدی تحقیق زیر آن نوشته شود. در این قسمت میتوان چکیده انگلیسی را نیز افزود، یا چکیده انگلیسی را در پایان رساله اضافه کرد. پس از چکیده نوبت به صفحات فهرست مطالب شامل عناوین اصلی و فرعی، عناوین کتاب‌نامه و پیوست‌ها، جداول، تصاویر، اختصارات و علائم می‌رسد.
فصل اول: مقدمه یا کلیات تحقیق
در فصل نخست رساله دکتری باید به بیان مسئله پژوهش و ضرورت انجام دادن پروژه و اهداف آن بپردازید، چالش‌ها، کاستی‌ها و ابهامات فعلی در این موضوع را تشریح و پرسش‌های کلیدی و مهم تحقیق را مطرح کنید. بهتر است پس از شرح چرایی انجام دادن پژوهش، کاربران احتمالی نتایج آن را نیز معرفی کنید. در توضیح اهداف پروژه، ابتدا هدف کلی را در یک جمله به طور واضح بیان کنید و سپس اهداف جزئی، اختصاصی و کاربردی را مطرح کنید. توضیح واژه‌های کلیدی و تخصصی پژوهش را فراموش نکنید و آنها را واضح و شفاف تعریف کنید تا برداشت مشترک و صحیحی از مفاهیم تحقیق در مخاطبان حاصل شود. بیان محدودیت‌های مطالعات و تحقیقاتتان، از مباحث دیگر این فصل است. در انتهای فصل می‌توانید چکیده‌ای از فصل و چگونگی تنظیم فصل‌های دیگر رساله را بنویسید. داشتن مقدمه‌ای جذاب در نگارش رساله دکتری گام موثری در ترغیب خوانندگان برای مطالعه کامل رساله دارد، بنابراین برای نوشتن آن به اندازه کافی وقت و انرژی صرف کنید.
فصل دوم: منابع و پیشینه تحقیق
سابقه پژوهش و تحقیقات انجام‌شده درباره موضوع پژوهش مورد نظرتان در مسیر انجام رساله دکتری موثر است و باید کامل و جامع به آنها پرداخته شود. بنابراین در این فصل مطالعات قبلی را به ترتیب زمانی بررسی و تاریخچه طرح این موضوع را بیان کنید. مقالات و کتابهای منتشرشده، مبانی نظری، نظریه‌های مرتبط و قابل بحث، فرضیه‌ها، مستندات و مدارک موجود در روند منطقی مطالعات را نیز مرور کنید. همچنین لازم است همه پژوهشهای داخلی و خارجی را که در نوشتن رساله دکتری خود از آنها استفاده کرده‌اید، در اینجا نام ببرید. یادآوری می‌شود که برای درک بهتر خوانندگان تلاش کنید پیوستگی و انسجام مطالب را حفظ کنید. با توضیح ابهامات و کاستی‌ها در تحقیقات پیشین نیازهای فعلی را مشخص کنید و با بیان انگیزه‌تان از انتخاب موضوع رساله دکتری خود، معضلات و محدودیت‌ها را متذکر شوید و در پایان دستاوردهای احتمالی پژوهشتان را پیش‌بینی کنید. نوشتن خلاصه‌ای از مطالب ارائه‌شده در این فصل را در انتهای آن فراموش نکنید.
فصل سوم: مواد و روش انجام تحقیق
فصل سوم را به تشریح کامل روش مطالعاتتان اختصاص دهید و از ابزارها و متدهایی که استفاده کرده‌اید، بنویسید. البته باید دلایل انتخاب این روشها و ابزارها و چگونگی استفاده از آنها را نیز بیان کنید. فراموش نکنید درباره جامعه آماری نمونه، محدوده مورد مطالعه، متغیرهای تحقیق با توضیح ماهیت‌شان از نظر کمی و کیفی و نقششان در فرایند پژوهش، چگونگی آزمونها و ارزیابیها، روش انتخاب، اندازه‌گیری و تجزیه و تحلیل داده‌ها و تکنیک‌های آماری توصیفی و تحلیلی یا تلفیقی و همچنین نرم‌افزارهای مورد استفاده در بخشهای مختلف تحقیق توضیح دهید. در پایان چکیده‌ای از این فصل را بنویسید.
فصل چهارم: بحث و نتایج تحقیق
در این فصل تمام یافته‌های تحقیقاتتان را ارائه کنید و تحلیل‌هایتان را درباره آنها با استفاده از جداول، تصاویر، اشکال، نقشه‌ها و نمودارهای مختلف توضیح دهید. آنالیز داده‌ها به صورت توصیفی یا استنباطی و مقایسه آن با سایر پژوهشها از مهمترین بخشهای این فصل رساله است که باید دقیق و جامع به آنها بپردازید و نتایجشان را تفسیر و تشریح کنید. نوشتن خلاصه این فصل را در پایان آن فراموش نکنید.
فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادها
همانطور که از عنوان فصل مشخص است، این فصل مختص نتیجه‌گیری پژوهش شماست؛ نخست خلاصه تحقیق و چهار فصل پیشین را بنویسید، سپس با جمع‌بندی یافته‌های خود به نتیجه نهایی برسید؛ پیام پژوهش شما و دستاوردهای تحقیقاتتان را با خلاقیت و به شکلی جذاب و قابل درک در این بخش ارائه دهید. در این فصل باید درباره پذیرش یا رد فرضیه‌های تحقیق و سپس محدودیت‌های تحقیق نیز توضیح دهید. در نهایت، پیشنهادهایتان را در چارچوب نتایج به دست‌آمده برای انجام دادن پژوهشهای آتی در روند تکمیل پروژه برای دانشجویان دیگر مطرح کنید تا کاربردی و مفید بودن تحقیقاتتان را کامل و ثابت کنید.
فهرست منابع
پس از پایان متن رساله، منابع استفاده‌شده در پژوهش را به ترتیب حروف الفبا ذکر کنید. لازم به یادآوری است که منابع فارسی بر منابع انگلیسی مقدم‌اند. برای معرفی منابع، نام و نام خانوادگی نویسنده یا نویسندگان، نام منبع، سال انتشار منبع، نام مجله منتشرکننده منبع، شماره جلد و صفحه آن را بنویسید.
اگر چه خواندن مطالب گوناگون برای آشنایی با ساختار رساله دکتری به شما برای انجام رساله دکتری کمک می‌کند، طبیعی است که برخی مسائل حین انجام کار پیش می‌آید که اغلب پیش‌بینی نشده است. به هر حال نگارش رساله دکتری کار دشوار و زمانبری است و به احتمال زیاد مشاوره و راهنمایی افراد متخصص و کاربلد در پیشرفت این پروسه مهم راه‌گشاست، از اینرو موسسه مدیک تز با مساعدت جمع کثیری از استادان بنام و متخصصان باسابقه و متبحر رشته‌ها و گرایشهای مختلف دانشگاهی آماده ارائه خدمات در همه زمینه‌های انجام رساله دکتری است و مشتاقانه و صمیمانه شما را در مسیر رشد و توسعه علم و فناوری همراهی خواهد کرد.
