بسیاری از افراد تفاوت پایان‌نامه ارشد و رساله دکتری را نمی‌دانند و درباره آن سوال دارند. ما در این مطلب سعی می‌کنیم تفاوت پایان‌نامه ارشد و رساله دکتری را با تعریف هر کدام به طور مجزا و سپس با ذکر نکات و اصول نگارشی هر یک توضیح دهیم. دانستن تفاوت پایان‌نامه ارشد و رساله دکتری در ارائه تحقیقات و استخراج مقالات خوب و قوی از آن‌ها تاثیر بسیار مثبتی دارد.

پایان‌نامه چیست؟

دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد ملزم به انجام دادن پژوهشی علمی و مرتبط با گرایش تحصیلی‌شان هستند؛ به این پژوهش پایان‌نامه می‌گویند که نگارش آن بر اساس اصول و قوانینی مشخص و تعریف‌شده است. پایان‌نامه جزء واحدهای درسی دانشجویان کارشناسی ارشد است و تا این واحد را پاس نکنند، نمی‌توانند مدرک‌شان را دریافت کنند. این واحد تحصیلی با هدف آموزش شیوه‌ها و اصول انجام دادن کارهای پژوهشی برای دانشجویان در نظر گرفته شده و برای ادامه تحصیل آن‌ها بسیار مفید است. پایان‌نامه از انتخاب موضوع تا نتیجه‌گیری پژوهش را در برمی‌گیرد و نمایانگر همه مراحل تحقیق و تلاش دانشجوست و البته کیفیت آن مشخص‌کننده بار علمی نویسنده آن است. همچنین می‌شود نگارش پایان‌نامه را تمرینی برای آماده‌سازی دانشجو دانست؛ واحدی اجباری که برای ارتقای توانمندی دانشجو لازم است تا بتواند در انجام پژوهش‌های تخصصی‌تر و بزرگ‌تر در مقاطع تحصیلی بالاتر موفق باشد. پایان‌نامه بخش‌ها و فصول مختلفی دارد که عبارت‌اند از:

• صفحات آغازین مانند، جلد، صفحه عنوان، پیش‌گفتار، صفحه تقدیم، صفحه سپاسگزاری، فهرست و…
• فصل نخست شامل مقدمه‌ای است که به توضیح کلیات طرح و دلایل انتخاب موضوع می‌پردازد.
• فصل دوم مختص بررسی پیشینه تحقیق و نتایج آن‌ها و تاثیرات‌شان در روند پژوهش است.
• فصل سوم روش تحقیق را شرح می‌دهد و داده‌های مورد استفاده دانشجو را بررسی می‌کند.
• فصل چهارم به نتایج پژوهش اختصاص دارد و با ارائه آمارها دستاوردهای تحقیق را تجزیه و تحلیل می-کند.
• فصل پنجم جمع‌بندی نهایی پایان‌نامه است و ضمن مقایسه نتایج تحقیق با سایر تحقیقات، مزیت‌های پژوهش را بیان می‌کند.
• منابع
• پیوست‌ها

رساله چیست؟

رساله یا تز به کار پژوهشی یا پایان‌نامه دوره دکتری گفته می‌شود که در مورد موضوعی مربوط به گرایش تخصصی این مقطع تحصیلی است. این کار تحقیقاتی نیز قواعدی دارد که دانشجویان باید آن‌ها را رعایت کنند و جزء واحدهای درسی محسوب می‌شود و تا نمره قبولی آن را دریافت نکنند، موفق به اخذ مدرک دکتری نخواهند شد.

تفاوت پایان‌نامه ارشد و رساله دکتری

همه کارهای پژوهشی در بسیاری مراحل شباهت دارند؛ انجام دادن پایان‌نامه و رساله نیز بهم شبیه است، اما به دلیل مقاطع مختلف تحصیلی تفاوت‌های عمده‌ای هم دارند. تعدادی از موارد تفاوت پایان‌نامه ارشد و رساله دکتری عبارت‌اند از:

• نحوه نگارش و حجم نوشته: معمولا پایان‌نامه ارشد حدود صد صفحه نوشته می‌شود، اما رساله دکتری به دلیل گسترده‌تر بودن اطلاعات حجم بیشتری به خود اختصاص می‌دهد و مفصل‌تر است و حتی ممکن است تا 400 صفحه نوشته شود. البته این امر در رشته‌ها و گرایش‌های مختلف با هم تفاوت دارد.
• زمان نگارش: مرحله تحقیقات رساله دکتری اغلب طولانی‌تر از پایان‌نامه کارشناسی ارشد است؛ پایان‌نامه در انتهای دوره کارشناسی ارشد با انجام یک پروژه تهیه می‌شود، اما نگارش رساله یا تز در طول دوره دکتری انجام می‌شود، زیرا پایان‌نامه برای ارزیابی آموخته‌های دانشجو در طول دوره تحصیلش در مقطع کارشناسی ارشد است، اما رساله فرصتی است برای کسب اطلاعات، نظریه‌ها و کاربردهای نو تا دانشجو ایده‌پردازی کند، به نظریه‌ای نو برسد و بتواند از ایده‌اش دفاع کند.
• نوع موضوع: پایان‌نامه ارشد می‌تواند پژوهشی تکمیلی باشد و تحقیقات پیشین را کامل کند، اما رساله دکتری باید نتایج تحقیق روی موضوعی کاملا جدید باشد، به همین دلیل نوشتن رساله کاری گسترده-تر، سخت‌تر، پیچیده‌تر و تخصصی‌تر از پایان‌نامه ارشد است.
• هدف: همان‌طور که گفتیم، هدف از انجام دادن پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد آشنایی و یادگیری روش کار تحقیقاتی توسط دانشجویان است و آن‌ها با انجام دادن پژوهش می‌توانند میزان تسلط خود بر موضوع انتخاب‌شده و همچنین توانمندی علمی‌شان را نشان دهند تا توسط هیات داوران و مخاطبان دیگر محک بخورند، اما در مقطع دکتری دانشجویان با کار پژوهشی و مراحل آن قبلا آشنا شده‌اند و باید مسلط‌تر به نوشتن رساله بپردازند. در واقع آن‌ها با ارائه رساله‌شان قدرت خود را در انجام دادن کارهای تحقیقاتی به شکل مستقل به دیگران اثبات می‌کنند.
• نوع پروپوزال: پروپوزال رساله به دلیل موضوع مفصل‌تر و جزئیات بیشتر تحقیق، طولانی‌تر از پروپوزال کارشناسی ارشد است؛ در پروپوزال کارشناسی ارشد دانشجو فقط به توضیح نکات ضروری می‌پردازد، اما در رساله دکتری شرح کامل موارد مهم الزامی است و نباید از جزئیات غافل شد.
• دامنه موضوع: دامنه مباحث رساله وسیع‌تر است و نظریه‌ها و فرضیه‌های مهم‌تر و بیشتری را ارائه و بررسی می‌کند، به همین دلیل مستلزم استفاده از خلاقیت و استنادات علمی معتبر است.
• روش تحقیق: همچنان که پیش‌تر اشاره کردیم، دانشجویان مقطع دکتری با کار تحقیقاتی و روش تحقیق آشنا هستند و تجربیات مختلفی از انجام دادن پایان‌نامه ارشد خود کسب کرده‌اند، بنابراین در نگارش رساله باید بتوانند نظریه‌ای جدید ارائه کنند و به این حد از توانایی علمی رسیده باشند که با بررسی دقیق و تحلیل نظریه‌های گذشته، نظر خود را بیان کنند. همچنین در نگارش پایان‌نامه از یک روش تحقیق استفاده می‌شود، اما در نوشتن رساله، به دلیل گستردگی تحقیقات، ممکن است از چند روش تحقیق به طور ترکیبی استفاده شود.

همچنان که دیدید، پایان‌نامه کارشناسی ارشد و رساله یا تز دکتری ساختار کلی مشابهی دارند، اما دانستن تفاوت پایان‌نامه ارشد و رساله دکتری به شما کمک می‌کند با در نظر گرفتن آن‌ها در نوشتن رساله بیشتر دقت کنید و محتوایی ارزشمندتر، جامع‌تر و جذاب‌تر بنویسید.

با توجه به تخصصی بودن و دشواری نگارش پایان‌نامه و به‌ویژه رساله، کمک گرفتن از استادان و مشورت با متخصصان رشته‌ها و گرایش‌های تحصیلی این مقاطع ضروری است. موسسه مدیک تز با همکاری بسیاری از کارشناسان باتجربه و متخصص آماده ارائه مشاوره و راهنمایی دانشجویان و پژوهشگران در همه رشته‌ها و گرایش‌هاست. بنابراین برای نوشتن باکیفیت‌تر و صرفه‌جویی در زمان و هزینه تحقیقات‌تان با مشاوران موسسه مدیک تز تماس بگیرید.